Α) Αυτοκράτορες που έγιναν Άγιοι

Μέγας Κωνσταντίνος Α’ (306-337)

Αιτιολογικό: Με το Διάταγμα των Μεδιολάνων (313), επέβαλε ανεξιθρησκία και τερμάτισε τις διώξεις κατά των χριστιανών. Συγκάλεσε την A’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325), όπου διαμορφώθηκε το χριστιανικό δόγμα και τέθηκε υπό την αιγίδα του κράτους. Έκτισε εκκλησίες, όπως ο -αρχικός- Άγιος Πέτρος της Ρώμης. Συνετέλεσε όσο κανένας άλλος ηγεμόνας στη διάδοση του Χριστιανισμού. Δικαιολογημένα καλείται και «Ισαπόστολος».

Αντιρρήσεις: Σε όλη του τη ζωή ήταν οπαδός της λατρείας του θεού Ήλιου. Βαφτίστηκε χριστιανός λίγο πριν πεθάνει.

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 21 Μαΐου, μαζί με τη μητέρα του Ελένη

Θεοδόσιος Α’ (ο Μέγας) (379-395)

Αιτιολογικό: Συνέχισε τον εκχριστιανισμό της αυτοκρατορίας ακόμα πιο αποφασιστικά. Το Φεβρουάριο του 380, εξέδωσε διάταγμα (από κοινού με τον Γρατιανό) με το οποίο όριζε ότι όλοι οι υπήκοοι θα έπρεπε να είναι χριστιανοί. Συνεκάλεσε τη Β’ Οικουμενική Σύνοδο. Πήρε μέτρα εναντίον των ειδωλολατρών με καταστροφές ναών και διώξεις των Εθνικών. Επί των ημερών του σταμάτησαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες.

Αντιρρήσεις: Διέπραξε ωμότητες σε βάρος των Εθνικών. Η πολιτική του έγινε αιτία της καταστροφής πολλών μνημείων και θησαυρών του Αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Επίσης, διέταξε τη σφαγή των θεατών στον ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης επειδή είχαν εξεγερθεί εναντίον της Γοτθικής φρουράς, με αποτέλεσμα 7000 νεκρούς. Για το λόγο αυτό είχε αφοριστεί από τον επίσκοπο Μιλάνου Αμβρόσιο.

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 17 Ιανουαρίου

Θεοδόσιος Β’ (ο Μικρός) (408-450)

Αιτιολογικό: Δεν υπήρξε κάποιος ιδιαίτερος λόγος για να αναγορευτεί Άγιος, εκτός από το ότι συνέχισε τις προσπάθειες του πατέρα του Αρκαδίου και του παππού του (του Μεγάλου Θεοδοσίου) να εξαλείψουν και τα τελευταία ίχνη του αρχαίου ειδωλολατρικού πολιτισμού. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, στην Κωνσταντινούπολη επικρατούσε η αυστηρότητα και η θεοκρατία κάτω από την επιρροή κυρίως της αδελφής του Πουλχερίας (επίσης Αγίας)

Αντιρρήσεις: Προφανώς η αγιοποίησή του ήταν μια συνέχεια της παγανιστικής Ρωμαϊκής πρακτικής της θεοποίησης των αυτοκρατόρων (αποθέωση).

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 29 Ιουλίου

Μαρκιανός (450-457)

Αιτιολογικό: Συνεκάλεσε τη Σύνοδο της Χαλκηδόνος (την «Εν Χαλκηδόνι» Δ’ Οικουμενική, το 451) που θεμελίωσε τη χριστιανική Ορθοδοξία , καταδίκασε τον Νεστόριο και τον Ευτυχή και έγινε το σημείο αναφοράς για τη Χριστολογία. Έκτισε επίσης πολλές εκκλησίες και μοναστήρια, συμπεριλαμβανομένης της εκκλησίας των Βλαχερνών. Επίσης, υποστήριξε τον τίτλο«Οικουμενικό» για το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, προκαλώντας την οργή του Πάπα.

Αντιρρήσεις: H πραγματική Αγία ήταν η σύζυγός του Πουλχερία (που είχε πάρει όρκο παρθενίας) η οποία επηρέαζε αποφασιστικά τη θρησκευτική και πολιτική ζωή στο Βυζάντιο, για πάνω από μισό αιώνα.

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 17 Φεβρουαρίου, μαζί με την Πουλχερία

Ιουστινιανός Α’ (527-565)

Αιτιολογικό: Ήταν υπερκινητικός στα θρησκευτικά ζητήματα, όπως σε όλα τα άλλα θέματα. Είναι Άγιος επειδή βασικά υπήρξε μεγάλος αυτοκράτορας, υπερασπιστής της Ορθοδοξίας (μεταξύ άλλων, έκλεισε την Ακαδημία Αθηνών) και επειδή έχτισε την Αγία Σοφία και τη Μονή του Σινά. Συνεκάλεσε την Ε’ Οικουμενική Σύνοδο που καταδίκασε τις διάφορες αιρέσεις και λογόκρινε τη διδασκαλία του Ωριγένη. Επιδίωξε, με αρκετή επιτυχία, τον προσηλυτισμό στο Χριστιανισμό διαφόρων γειτονικών εθνών. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, η ειδωλολατρία στο Βυζάντιο εξέλιπε οριστικά.

Αντιρρήσεις: Προς το τέλος της ζωής του φαίνεται πως έκλινε προς την αίρεση του αφθαρτοδοκητισμού (μια ακραία μορφή Μονοφυσιτισμού που υποστήριζε πως δεν ήταν δυνατό το σώμα του Ιησού να είχε υποφέρει).

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 14 Νοεμβρίου, μαζί με τη σύζυγό του, Θεοδώρα

Κωνσταντίνος Δ’ (668-685)

Αιτιολογικό: Συνεκάλεσε την ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδο (ή Γ’ Σύνοδο Κωνσταντινουπόλεως) από το Νοέμβριο του 680 μέχρι το Σεπτέμβριο του 681. Στις περισσότερες από τις 18 συνεδριάσεις προήδρευε ο ίδιος ο αυτοκράτορας. Η σύνοδος απεφάνθη πως ο Χριστός είχε θεία και ανθρώπινη θέληση, που αντιστοιχούσαν στις δύο φύσεις του. Αυτό τερμάτισε τη διαμάχη περί του Μονοθελητισμού που συντάρασσε το Βυζάντιο από την εποχή του Ηρακλείου.

Αντιρρήσεις: Δεν είναι απολύτως βέβαιο ότι αυτός ήταν ο έτερος αυτοκράτωρ ονόματι Κωνσταντίνος (μετά τον «Μέγα») που είναι Άγιος. Μερικά συναξάρια Αγίων της Εκκλησίας αναφέρονται στον Κωνσταντίνο Γ’ γιο του Ηρακλείου, που ήταν βασιλιάς για 6 μήνες το 641. Αλλά δεν υπάρχει κανένας λόγος ούτε αυτός να ήταν Άγιος, εκτός ίσως από το γεγονός ότι ήταν δημοφιλής (λόγω πατρός) και πέθανε πολύ νέος.

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 3 Σεπτεμβρίου

Ιουστινιανός Β’ Ρινότμητος (685-695 & 705-711)

Αιτιολογικό: Συνεκάλεσε την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο στο παλάτι της Κωνσταντινούπολης ("Εν Τρούλω") που θέσπισε 102 κανόνες από την Ε’ και την ΣΤ’ Σύνοδο που είχαν μείνει ανενεργοί. Ήταν και μια απόπειρα να συμβιβάσει τις διαφορές με του δυτικούς που όμως απέρριψαν στο σύνολό τους τους κανόνες επειδή ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και ο περίφημος κανών που όριζε την ισότητα της Ανατολικής με τη Δυτική Εκκλησία.

Αντιρρήσεις: Περίεργη επιλογή για Άγιος. Υπήρξε από τους πιο τυραννικούς και βάναυσους αυτοκράτορες, ιδίως κατά τη δεύτερη θητεία του.

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 2 Αυγούστου

Θεοδώρα (842-855)

Αιτιολογικό: Ήταν φανατική υπέρμαχος των εικόνων και μετά το θάνατο του συζύγου της, του εικονομάχου Θεόφιλου, κατάργησε τις εικονοκλαστικές του πολιτικές και αποκατέστησε τη λατρεία των εικόνων, τερματίζοντας έτσι την Εικονομαχία, τη χειρότερη εσωτερική σύγκρουση στην ιστορία του Βυζαντίου.

Αντιρρήσεις: -

Η μνήμη της εορτάζεται στις: 11 Φεβρουαρίου

Νικηφόρος Β’ Φωκάς (963-969)

Αιτιολογικό: Βασικά είναι Άγιος επειδή βοήθησε το φίλο του Αθανάσιο τον Αθωνίτη να ιδρύσει τη μοναστική κοινότητα στο Άγιο Όρος. Επιπλέον, όταν ήταν ακόμα στρατηγός, το 961, είχε ανακαταλάβει την Κρήτη από τους Σαρακηνούς. Αργότερα απελευθέρωσε την Κύπρο και πολλές περιοχές στη Μικρά Ασία. Όλοι του οι πόλεμοι είχαν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα. Όταν έγινε αυτοκράτορας, επέμενε να ανακηρυχθούν άγιοι όλοι οι στρατιώτες που έπεσαν στους πολέμους εναντίον των αλλόπιστων, αλλά δεν του πέρασε.

Αντιρρήσεις: Ήταν ένας από τους πιο σκληρούς στρατηγούς της Βυζαντινής Ιστορίας. Είχε το προσωνύμιο "ο λευκός θάνατος των Σαρακηνών" εξαιτίας των ωμοτήτων του εναντίον των Μουσουλμάνων αλλά και εναντίον Χριστιανών που δεν είχαν διάθεση να υποταγούν.

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 11 Δεκεμβρίου

Ιωάννης Γ’ Βατάτζης (1221-1254)

Αιτιολογικό: Ήταν ένας καλόψυχος, ευλαβής, ταπεινός άνθρωπος και πολύ αποτελεσματικός ηγέτης σε μια δύσκολη εποχή για το Βυζάντιο και την Ορθοδοξία.

Αντιρρήσεις: Δεν υπάρχει τίποτα συγκλονιστικό στη ζωή και τη βασιλεία του που να δικαιολογεί την ανακήρυξή του ως Αγίου. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται ότι ήταν πολύ πιο κοντά στην αγιότητα από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο σε αυτή την κατηγορία των αγίων βυζαντινών Αυτοκρατόρων

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 4 Νοεμβρίου.

Β) Αυτοκράτορες που ίσως αγιοποιήθηκαν

Ειρήνη η Αθηναία (797-802)

Πιστώνεται με την ανύψωση των εικόνων και τη λήξη της πρώτης περιόδου της εικονομαχίας. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό, και υπό διαφορετικές συνθήκες θα είχε αγιοποιηθεί, αλλά οι Βυζαντινοί δεν τη συγχώρησαν ποτέ για τη φιλαρχία της και ιδιαίτερα για την τύφλωση του γιου της. Κάποιες ιστορικές πηγές την αναφέρουν σαν Αγία, αλλά δεν αναφέρεται σε κανένα συναξάριο.

Μανουήλ Α’ Κομνηνός (1143-1180)

Υπήρξε πολύ ισχυρός, πολύ δημοφιλής, πολύ πετυχημένος. Πριν πεθάνει εκάρη μοναχός και πήρε το όνομα Ματθαίος. Όλα αυτά δεν φτάνουν για να είναι Άγιος και δεν αναφέρεται στα συναξάρια της Εκκλησίας, αλλά περιέργως υπάρχει ακολουθία και ημέρα που εορτάζεται η μνήμη του.

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 21 Ιουλίου

Ιωάννης Δ’ Λάσκαρης (1204-1261)

Ήταν 11 χρονών όταν εκθρονίστηκε και τυφλώθηκε από τον Μιχαήλ Η’. Πέρασε την υπόλοιπη ζωή του σε μοναστήρι σαν μοναχός. Μετά το θάνατό του το 1305, αναγνωρίστηκε σαν Άγιος και η μνήμη του εορταζόταν στην Κωνσταντινούπολη τον 14ο αιώνα. Προφανώς οι Βυζαντινοί αισθάνονταν οίκτο και τύψεις για την άδικη μοίρα ενός παιδιού που ήταν ο τελευταίος μιας δυναστείας ικανών ηγετών και καλών ανθρώπων. Σήμερα δεν αναφέρεται σε κανένα συναξάρι Αγίων.

Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος (1449-1453)

Ο τελευταίος Βυζαντινός Αυτοκράτορας. Σκοτώθηκε από τους Τούρκους υπερασπιζόμενος την Πόλη. Κανονικά, αυτό θα έπρεπε να ήταν αρκετό για να τον καταστήσει Μάρτυρα, αλλά δεν είναι επισήμως Άγιος.
Υπάρχουν δύο λόγοι για τη μη αγιοποίησή του: Ο πρώτος είναι ότι κατά την Τουρκοκρατία, οποιαδήποτε απόπειρα να αναγορευθεί Άγιος ο Κωνσταντίνος θα εκλαμβάνετο σαν εχθρική ενέργεια και ανταρσία από τους Τούρκους αφέντες.
Ο δεύτερος και εξίσου σοβαρός λόγος είναι ότι ο Κωνσταντίνος ήταν στην πραγματικότητα Καθολικός... Ήδη από τη βασιλεία του προκατόχου του και αδελφού του Ιωάννη Η’ και από τη Σύνοδο της Φεράρας, η Βυζαντινή Εξουσία είχε κάνει ομολογία πίστεως στον Πάπα προσδοκώντας βοήθεια. Για το λόγο αυτό θεωρείται Άγιος από τους Έλληνες Καθολικούς.
Πάντως η ανέγερση ανδριάντα στον περίβολο της Μητροπόλεως Αθηνών με την ευλογία της Εκκλησίας της Ελλάδας αποτελεί μια ημιεπίσημη αναγνώριση του. Άλλωστε υπάρχει και ημέρα εορτασμού της μνήμης του που είναι βέβαια η ημερομηνία της Αλώσεως.

Η μνήμη του εορτάζεται στις: 29 Μαΐου (ανεπίσημα)

Πηγή: http://www.byzantium.xronikon.com/bitgrsaint.html