Ιουλιανός
ο Παραβάτης (361-363)
….
Την εποχή που ανέβηκε ο Ιουλιανός στο θρόνο δεν
υπήρχε ούτε ένας ειδωλολατρικός ναός στην Κωνσταντινούπολη και, εφόσον ήταν
αδύνατο σύντομα να ανεγερθούν ναοί, ο αυτοκράτορας πρόσφερε τις θυσίες του στη
Βασιλική, η οποία ήταν προορισμένη για συνέδρια και που είχε διακοσμηθεί (από
την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου) με το Άγαλμα της Τύχης. Όπως αναφέρει ο
εκκλησιαστικός ιστορικός Σωζόμενος, στη Βασιλική αυτή έλαβε χώρα το εξής
περιστατικό: Ένας γέρος τυφλός, που τον οδηγούσε ένα παιδί, πλησίασε τον
αυτοκράτορα και, μπροστά σε όλους, τον φώναξε άθρησκο, άθεο και αποστάτη. Ο
Ιουλιανός τότε απάντησε: «Είσαι
ένας τυφλός και ο Γαλιλαίος Θεός σου δε θα σε θεραπεύσει». Ο γέροντας όμως είπε: «Ευχαριστώ τον Θεό για την
τύφλωσή μου, γιατί αυτή με εμποδίζει να βλέπω την ασέβειά σου». Ο Ιουλιανός αδιαφόρησε για τα τολμηρά λόγια του
τυφλού και συνέχισε την προσφορά των θυσιών.
Έχοντας σκοπό να αναζωογονήσει την ειδωλολατρία ο
Ιουλιανός είχε πλήρη επίγνωση του ότι ήταν αδύνατο να την αναστήσει στην παλιά
της, καθαρά υλιστική, μορφή. Για τούτο θεώρησε απαραίτητα να μεταρρυθμίσει και
να μεταβάλλει την ειδωλολατρία κατά τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργηθεί μια
θρησκεία ικανή να πολεμήσει τη χριστιανική Εκκλησία. Για το σκοπό αυτό
δανείστηκε πολλά στοιχεία από την οργάνωση των Χριστιανών, την οποία γνώριζε
πολύ καλά. Έτσι οργάνωσε τους ειδωλολάτρες ιερείς, σύμφωνα με τις αρχές και την
ιεραρχία της χριστιανικής Εκκλησίας, μετέβαλε το εσωτερικό των ναών σύμφωνα με
τα πρότυπα των Χριστιανών, υποχρέωσε τους ειδωλολάτρες να παρακολουθούν
μαθήματα και να διαβάζουν κάθε τι το σχετικό με τα ελληνικά μυστήρια, εισήγαγε
ύμνους στη λατρεία, απαιτούσε άψογο τρόπο ζωής από τους ιερείς και καθιέρωσε
τον αφορισμό και άλλες ποινές. Με άλλα λόγια ο Ιουλιανός, έχοντας σκοπό να
αναζωογονήσει την ειδωλολατρία, κατέφυγε σε κάτι το οποίο καταφρονούσε υπερβολικά.
…..
Αμέσως μετά την άνοδό του στο θρόνο ο Ιουλιανός
κάλεσε πίσω από την εξορία όλους τους Επισκόπους που είχαν εξοριστεί από τον
Κωνστάντιο και τους επέστρεψε τις περιουσίες τους χωρίς να λάβει υπόψη του τις
θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.
Επειδή όμως οι θρησκευτικοί αυτοί ηγέτες, που
γύρισαν από την εξορία, ανήκαν σε διάφορες θρησκευτικές αιρέσεις, ενώ συγχρόνως
είχαν διαμορφώσει σταθερές και αμετάβλητες πεποιθήσεις, δεν μπορούσαν να ζήσουν
ειρηνικά και γρήγορα άρχισαν σοβαρές φιλονικίες. Ο Ιουλιανός είχε ήδη φανταστεί
και υπολογίσει μια τέτοια εξέλιξη.
Αν και φαινομενικά είχε παραχωρήσει θρησκευτικές
ελευθερίες σε όλους, ξέροντας καλά την ψυχολογία των Χριστιανών, γνώριζε ότι
μια διαφωνία θα ξεσπούσε ανάμεσά τους και ότι μια διαιρεμένη Εκκλησία δε
μπορούσε να είναι επικίνδυνη για τους ειδωλολάτρες. Συγχρόνως ο αυτοκράτορας
έδινε πολλά προνόμια σε όλους εκείνους που αποφάσιζαν να αρνηθούν το
Χριστιανισμό, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα πολλές αποστασίες. Ο Άγιος
Ιερώνυμος ονόμασε αυτήν την τακτική του Ιουλιανού «ευγενικό διωγμό, ο οποίος
έλκυσε, χωρίς να πιέζει, το λαό να συμμετάσχει στην προσφορά θυσιών».
Συγχρόνως οι Χριστιανοί αντικαταστάθηκαν με
ειδωλολάτρες στις πολιτικές και στρατιωτικές θέσεις που κατείχαν πριν. Το
φημισμένο Λάβαρο του Κωνσταντίνου, που χρησίμευε για σημαία του στρατού,
καταργήθηκε και οι λαμπεροί σταυροί που ήταν χαραγμένοι στις ασπίδες των
στρατιωτών, αντικαταστάθηκαν με ειδωλολατρικά σύμβολα.
Αλλά το πιο σοβαρό χτύπημα εναντίον του
Χριστιανισμού υπήρξε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Το πρώτο διάταγμα ήταν
σχετικό με το διορισμό καθηγητών στις κυριότερες πόλεις της αυτοκρατορίας. Οι
υποψήφιοι έπρεπε να εκλεγούν από τις πόλεις, αλλά κάθε εκλογή χρειαζόταν να
εγκριθεί, τελικά, από τον ίδιο τον αυτοκράτορα, ο οποίος μπορούσε να αρνηθεί
την έγκριση των καθηγητών που του ήταν ανεπιθύμητοι, ενώ προηγουμένως η εκλογή
των καθηγητών ήταν υπόθεση που αφορούσε μόνο την πόλη. Αλλά ακόμα πιο σημαντικό
υπήρξε ένα δεύτερο διάταγμα, το οποίο σώζεται στα γράμματα του Ιουλιανού. Το
διάταγμα αυτό όριζε ότι «όλοι
όσοι διδάσκουν τους άλλους, πρέπει να είναι άνθρωποι έντιμοι και να μη κρύβουν
μέσα τους σκέψεις αντίθετες προς το πνεύμα του Κράτους». Με τη φράση «πνεύμα του Κράτους», το διάταγμα εννοούσε τις προσωπικές
ειδωλολατρικές τάσεις του αυτοκράτορα. Γενικά δηλαδή ο Ιουλιανός θεωρούσε
παράλογο άνθρωποι που ερμήνευαν τα έργα του Ομήρου, του Ησίοδου, του Δημοσθένη,
του Ηρόδοτου και άλλων κλασικών συγγραφέων, να μη τιμούν τους θεούς που οι
συγγραφείς αυτοί τιμούσαν.
……
Το καλοκαίρι του 362 ο Ιουλιανός έκανε ένα ταξίδι
στις ανατολικές επαρχίες και σταμάτησε στην Αντιόχεια όπου ο λαός, όπως λέει ο
ίδιος ο Ιουλιανός, «είχε
προτιμήσει την αθεΐα», δηλαδή τον
Χριστιανισμό. Η υπεροχή αυτή των Χριστιανών εξηγεί γιατί στη διάρκεια της
θριαμβευτικής επίσημης δεξίωσης του αυτοκράτορα στην Αντιόχεια, ήταν αισθητή,
και μερικές στιγμές έκδηλη μια ψυχρότητα και κάποιο μίσος ακόμα. Η παραμονή του
Ιουλιανού στην Αντιόχεια υπήρξε σημαντική, γιατί τον έπεισε πόσο δύσκολο, αν
όχι αδύνατο, ήταν να αναζωογονηθεί η ειδωλολατρία. Η πρωτεύουσα της Συρίας
έμεινε τελείως ασυγκίνητη από τις θρησκευτικές προτιμήσεις του μεγάλου
επισκέπτη της. Ο Ιουλιανός διηγείται την επίσκεψή του αυτή στο σατυρικό του
έργο «Μισοπώγων». Στη διάρκεια μιας σπουδαίας
ειδωλολατρικής γιορτής, περίμενε να δει στο ναό του Απόλλωνα, στη Δάφνη,
προάστιο της Αντιόχειας, πολλούς ανθρώπους, ζώα και θυσία, σπονδές, θυμιάματα
και άλλα χαρακτηριστικά μιας ειδωλολατρικής γιορτής. Όταν μπήκε όμως στο ναό,
με μεγάλη έκπληξη, είδε μόνον έναν ιερέα και μια χήνα μόνο για θυσία. Ο
Ιουλιανός περιγράφει το γεγονός ως εξής:
«Το δέκατο μήνα υπάρχει μια γιορτή, την
οποίαν καθιέρωσαν οι πρόγονοί σας προς τιμή του θεού Απόλλωνα, και ήταν καθήκον
σας να επισκεφτείτε τη Δάφνη... Φαντάστηκα ζώα για θυσίες, σπονδές, θυμιάματα,
χορωδίες και τους νέους της πόλης ντυμένους λευκά γύρω από το βωμό με τις ψυχές
τους γεμάτες από ευσέβεια και αγιότητα. Αλλά όταν μπήκα στο ναό δεν βρήκα ούτε
θυμίαμα, ούτε καν ζώο για θυσία. Για μια στιγμή απόρησα και νόμισα ότι ακόμα
ήμουν έξω και ότι, για να με τιμήσετε περιμένατε το σύνθημά μου. Αλλά όταν
ρώτησα ποια θα ήταν η θυσία την οποία θα πρόσφερε η πόλη στο θεό, ο ιερέας
απάντησε: ‘Έφερα μαζί μου από το σπίτι μου μια χήνα να την προσφέρω στον θεό,
γιατί η πόλη αυτή τη φορά δεν έκανε καμιά σχετική προετοιμασία’».
Έτσι η Αντιόχεια δεν ανταποκρίθηκε στις απαιτήσεις
της γιορτής. Παρόμοια όμως περιστατικά ενίσχυσαν το μίσος του Ιουλιανού κατά
των Χριστιανών. Ο θυμός του μεγάλωνε, όταν ξαφνικά έπιασε φωτιά ο ναός της
Δάφνης. Φυσικά όλοι υποπτεύθηκαν ότι οι Χριστιανοί έβαλαν φωτιά στο ναό.
Τρομερά εξαγριωμένος για το έγκλημα αυτό ο Ιουλιανός, διέταξε, για τιμωρία των
Χριστιανών, να κλειστεί ο κεντρικός ναός τους της Αντιόχειας, που αμέσως
λεηλατήθηκε και βεβηλώθηκε. Το ίδιο πράγμα έγινε και σε πολλές άλλες πόλεις. Η
κατάσταση γινόταν πολύ σοβαρή, γιατί οι Χριστιανοί, με τη σειρά τους,
κατέστρεφαν τα ομοιώματα των θεών. Μερικοί από τους ηγέτες των Χριστιανών
οδηγήθηκαν στο μαρτύριο και αναρχία επικρατούσε στην αυτοκρατορία.
Την άνοιξη του 363 ο Ιουλιανός άφησε την Αντιόχεια
και έλαβε μέρος στην εκστρατεία κατά των Περσών, με αποτέλεσμα να τραυματιστεί
από ένα ακόντιο σοβαρά και να πεθάνει μόλις είχε μεταφερθεί στη σκηνή του.
Κανείς δεν ήξερε ποιος ακριβώς χτύπησε τον αυτοκράτορα, και πολλές εκδοχές
κυκλοφόρησαν αργότερα. Μια από αυτές, φυσικά, ήταν η πιθανότητα ότι ο Ιουλιανός
σκοτώθηκε από τους Χριστιανούς. Οι Χριστιανοί ιστορικοί πάντως αναφέρουν το
γνωστό θρύλο, ότι ο αυτοκράτορας πέταξε λίγο από το αίμα της πληγής του στον
αέρα, φωνάζοντας «Νενίκηκας, ω Ναζωραίε».
…..