Τι είναι βιοποικιλότητα

Όλοι οι ζωντανοί οργανισµοί που υπάρχουν στη Γη αποτελούν κοµµάτια ενός τεράστιου αλληλεξαρτώµενου ψηφιδωτού. Η βιοποικιλότητα είναι η έκφραση αυτής της ποικιλίας της ζωής που δηµιουργήθηκε µέσα από δισεκατοµµύρια χρόνια εξέλιξης και εξετάζει η επιστήµη της Βιολογίας. Περιλαµβάνει όλες τις εκδηλώσεις της ζωής, από τα γονίδια µέχρι τους πληθυσµούς, τα ζωικά και φυτικά είδη (δηλαδή τα άγρια είδη αλλά και τα καλλιεργούµενα φυτά και τα εκτρεφόµενα ζώα), τους µικροοργανισµούς, τις βιοκοινότητες, αλλά και τα οικοσυστήµατα και τα τοπία. Ολόκληρη η ανθρωπότητα εξαρτάται από αυτήν την κοινότητα της ζωής - τη βιόσφαιρα - της οποίας εµείς οι άνθρωποι δεν είµαστε παρά ένα συστατικό. Τα τελευταία χρόνια ο όρος “βιοποικιλότητα”, ή αλλιώς βιολογική ποικιλότητα, χρησιµοποιείται καθηµερινά µε διάφορους τρόπους. Σήµερα η βιοποικιλότητα έχει γίνει “παγκόσµια” έννοια, όχι αποκλειστικά επιστηµονική, καθώς έχει τόσο κοινωνικές, όσο και οικονοµικές διαστάσεις.

Η ποικιλότητα των ειδών

Η ποικιλότητα των ειδών είναι η ποικιλότητα των ζωντανών οργανισµών στη Γη, δηλαδή τα είδη ζώων, φυτών και µικροβίων. Μολονότι σήµερα γνωρίζουµε πλέον πολλά για τα είδη της Γης, υπάρχουν πολλά ακόµα να µάθουµε. ∆εν υπάρχει σχεδόν κανένα µέρος στον πλανήτη µας για το οποίο να υπάρχει πλήρης κατάλογος των οργανισµών που ζουν εκεί. Κανείς δε γνωρίζει τον ακριβή αριθµό των ειδών που υπάρχουν στη Γη. Μέχρι σήµερα, οι επιστήµονες έχουν περιγράψει περίπου 1,7 εκατοµµύρια είδη ζωντανών οργανισµών. Υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθµός των ειδών στον πλανήτη βρίσκεται ανάµεσα στα 5 και τα 30 εκατοµµύρια, αν και µερικοί επιστήµονες ανεβάζουν αυτόν τον αριθµό ακόµη περισσότερο. Τα είδη των αµφιβίων, των ερπετών, των πουλιών και των θηλαστικών είναι λίγο-πολύ γνωστά, αλλά δε συµβαίνει το ίδιο και για τους µικρότερους οργανισµούς, όπως τα έντοµα, τα µαλάκια, τους µύκητες, τα ακάρεα, τους νηµατώδεις, τα βακτήρια και τους ιούς, ιδιαίτερα σε δυσπρόσιτες ακόµη περιοχές της Γης. Παρόλα αυτά, είναι γνωστό ότι οι µεσογειακές περιοχές, όπως η Ελλάδα, έχουν µεγάλη βιοποικιλότητα όσον αφορά σε αρκετές οµάδες οργανισµών, καθώς και σηµαντικό αριθµό ενδηµικών ειδών, δηλαδή ειδών που υπάρχουν µόνο σε ένα µέρος.

Η γενετική ποικιλότητα

Η γενετική ποικιλότητα είναι η ποικιλότητα µέσα στα είδη, ή αλλιώς η ποικιλία των γονιδίων τους. Κάθε άτοµο ενός είδους διαθέτει µεγάλο αριθµό γονιδίων, τα οποία είναι η πηγή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του. Στον άνθρωπο, για παράδειγµα, η τεράστια ποικιλία προσώπων αντανακλά τη γενετική ιδιαιτερότητα κάθε ατόµου. Άλλα παραδείγµατα είναι οι πάµπολλες φυλές του σκύλου, και του αλόγου ή οι ποικιλίες του τριαντάφυλλου ή των µήλων. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι παρατηρώντας τα ορατά χαρακτηριστικά των ζωντανών οργανισµών αναγνωρίζουν τα είδη που χρειάζονται. Ανέκαθεν χρησιµοποιούσαν την τεχνητή επιλογή, δηλαδή τις επιλεκτικές διασταυρώσεις, για την εξηµέρωση ορισµένων άγριων ειδών και σήµερα, µέσω της γενετικής µηχανικής, είναι σε θέση να τροποποιήσουν αρκετά είδη σύµφωνα µε τις απαιτήσεις τους, δηµιουργώντας νέες ποικιλίες φυτών και ζώων, όπως φρούτα χωρίς κουκούτσια και ζώα που χρησιµοποιούνται σε ιατρικά πειράµατα και την κτηνοτροφία. Όµως, πρέπει να είµαστε πολύ προσεκτικοί, ώστε να αποφύγουµε τις απρόβλεπτες και επικίνδυνες συνέπειες αυτών των επιλογών µας, καθώς δεν γνωρίζουµε ακόµη το πώς µπορούν τα επηρεαστούν αυτά τα είδη, τα οικοσυστήµατα αλλά και εµείς ακόµη από την εξάπλωση των οργανισµών που έχουν τροποποιηθεί γενετικά.

Η ποικιλότητα των οικοσυστηµάτων

Ένα οικοσύστηµα είναι φτιαγµένο από µια κοινότητα οργανισµών, το περιβάλλον τους και τις µεταξύ τους σχέσεις. Ένα δάσος αποτελεί οικοσύστηµα, όπως και ο πεσµένος κορµός ενός νεκρού δένδρου, ένα ποτάµι, ένα βουνό, µια θάλασσα, ακόµη και ολόκληρος ο πλανήτης. Τα οικοσυστήµατα, όπως και τα είδη, δεν µένουν ίδια. Αλλάζουν και εξελίσσονται διαρκώς στο χρόνο. ∆εν γνωρίζουµε όσα θα θέλαµε για το ρόλο της βιοποικιλότητας στη λειτουργία των οικοσυστηµάτων. ∆εν γνωρίζουµε παραδείγµατος χάρη πώς ακριβώς η βιοποικιλότητα ενός οικοσυστήµατος επηρεάζει την πρωτογενή παραγωγή και την αποσύνθεση σε αυτό. Έχουµε όµως παρατηρήσει ότι ορισµένα είδη (γνωστά ως “κυρίαρχα” ή “είδη-κλειδιά”) είναι απολύτως απαραίτητα καθώς επηρεάζουν σηµαντικά τη δοµή και τη λειτουργία των οικοσυστηµάτων.

Η ποικιλότητα των τοπίων

Τα τοπία και η ποικιλότητά τους διαµορφώνονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες µέσα στους αιώνες. Εξελίσσονται διαρκώς, εξαιτίας των συνεχών αλλαγών στον τρόπο που οι διάφορες κοινωνίες χρησιµοποιούν τη γη. Παραδείγµατος χάρη, αναπτύσσοντας τη γεωργία, οι άνθρωποι δηµιούργησαν τεχνητά δάση και λίµνες. Στην Ευρώπη είναι τόσο µακρόχρονη και έντονη η επίδραση του ανθρώπου ώστε δύσκολα να µπορούµε να βρούµε κάποιο παρθένο τοπίο. Ορισµένα πολύ όµορφα τοπία στη χώρα µας είναι σε µεγάλο βαθµό τεχνητά, όπως, για παράδειγµα, η λίµνη Κερκίνη, η λίµνη του Μαραθώνα, η λίµνη του Άγρα, το δάσος του Σέιχ Σου, αρκετοί ταµιευτήρες νερού, αλυκές κλπ. Συνεπώς, τα τοπία αποτελούν ένα πολύπλοκο και γοητευτικό κράµα της φύσης και των κατοίκων της. Τα τοπία επίσης καθρεπτίζουν την πολιτιστική ποικιλότητα. Αυτή η ποικιλότητα συνεισφέρει στην αίσθηση ότι ανήκουµε κάπου και επηρεάζει τον τρόπο που βλέπουµε την πραγµατικότητα. Τα τοπία ενσωµατώνουν την τοπική ιστορία και ενέπνευσαν τη φαντασία πολλών ανθρώπων για χιλιάδες χρόνια.

Η αξία της βιοποικιλότητας

Η διατήρηση της βιοποικιλότητας έχει µεγάλη και πολύπλευρη σηµασία για την ανθρωπότητα. Η βιοποικιλότητα είναι απαραίτητη για την οικονοµία, τον πολιτισµό, την οικολογία αλλά και για την αναψυχή των ανθρώπων. Μας προσφέρει πολυάριθµα προϊόντα, αναγκαία για την επιβίωσή και την ποιότητα της ζωής µας, και ταυτόχρονα είναι ο σηµαντικότερος παράγοντας για τη λειτουργία της βιόσφαιρας. Όµως, η βιοποικιλότητα δεν αποτελεί µόνο πηγή υλικού πλούτου, αλλά έχει αισθητικές και ηθικές αξίες. Ο άνθρωπος ανέκαθεν εκτιµούσε και εµπνεόταν από αυτές όπως µαρτυρούν τα έργα ζωγράφων, µουσικών, ποιητών και συγγραφέων.

Εποµένως, η απώλεια της βιοποικιλότητας έχει σηµαντικότατες επιπτώσεις, όχι µόνο στα φυσικά οικοσυστήµατα, αλλά και στον ίδιο τον άνθρωπο. Αν αναλογιστούµε ότι σχεδόν όλες οι οικονοµικές, πολιτισµικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητές µας, καθώς και η υγεία µας, εξαρτώνται άµεσα ή έµµεσα από τη βιοποικιλότητα, καταλαβαίνουµε γιατί η διατήρησή της είναι κρίσιµη και επείγουσα προτεραιότητα. ∆εν έχουµε παρά να ρίξουµε µια µατιά στα συστατικά των περισσότερων φαρµάκων, στα ρούχα, στα νοστιµότερα φρούτα και φαγητά, στα µέρη που θα θέλαµε να κάνουµε διακοπές, σε πολλά µεγάλα έργα τέχνης, για να διαπιστώσουµε το πόσο εξαρτόµαστε από τους άλλους οργανισµούς, από τα «ασήµαντα» µικρόβια, µέχρι τα µεγάλα φυτά και ζώα. ∆υστυχώς όµως συχνά έχουµε την ψευδαίσθηση ότι όλα µπορούν να αντικατασταθούν.

Ιατροφαρµακευτική αξία

Η υγεία µας οφείλει πολλά στα συστατικά της βιοποικιλότητας. Για αιώνες, σχεδόν όλες οι ιατροφαρµακευτικές θεραπευτικές µέθοδοι βασίζονταν σε ουσίες που προέρχονταν από φυτά και ζώα. Αυτές οι µέθοδοι παραµένουν χρήσιµες ακόµη και σήµερα, καθώς η παραδοσιακή ιατρική είναι η βασική ιατροφαρµακευτική φροντίδα σε πολλές αναπτυσσόµενες χώρες. Αλλά και η σύγχρονη ιατρική δίνει µεγάλη σηµασία στη βιοποικιλότητα ελπίζοντας στην ανακάλυψη νέων θεραπειών και φαρµάκων. Όσο µεγαλύτερη είναι η ποικιλότητα της ζωής, τόσο µεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να ανακαλυφθούν νέα φάρµακα αλλά και να βοηθηθεί η οικονοµική ανάπτυξη. Τα περισσότερα φάρµακα βασίζονται σε ουσίες που παράγουν διάφοροι οργανισµοί. Όσο το περιβάλλον υποβαθµίζεται, τόσο περισσότερο θα χρειαζόµαστε νέα φάρµακα. Μέχρι σήµερα, ούτε το 1% των ειδών που γνωρίζουµε δεν έχει ερευνηθεί φαρµακολογικά. Από πού θα αντλήσουµε τα νέα αντιβιοτικά και τις άλλες φαρµακευτικές ουσίες που θα χρειαστούµε οπωσδήποτε στο µέλλον; Κάθε είδος θα µπορούσε να έχει παραγωγική, εµπορική ή ιατροφαρµακευτική αξία. Αυτός είναι ένας ακόµα λόγος για τον οποίο είναι επιτακτική ανάγκη η διατήρηση όλων των ειδών που υπάρχουν σήµερα. Πολλά ζωικά και φυτικά είδη αποδείχτηκαν πάρα πολύ χρήσιµα για ιατροφαρµακευτικούς σκοπούς: Οι ιτιές έδωσαν το πιο διαδεδοµένο φάρµακο στον κόσµο, την ασπιρίνη, πολλά είδη µυκήτων είναι απαραίτητα για την παραγωγή αντιβιοτικών, ο ίταµος (Taxus baccata) αποτελεί πηγή της ταξόλης, ουσίας µε αντικαρκινική δράση που χρησιµοποιείται για τη θεραπεία του καρκίνου του µαστού και των ωοθηκών, το δηλητήριο ορισµένων φιδιών χρησιµεύει ως βάση για ουσίες που βοηθούν την πήξη του αίµατος, ορισµένοι σπόγγοι χρησιµοποιούνται στην αντιµετώπιση της απόρριψης των µοσχευµάτων, και πολλά άγρια αρωµατικά φυτά (π.χ. τσάι, φασκόµηλο, µέντα, τίλιο, χαµοµήλι, δίκταµο) χρησιµοποιούνται καθηµερινά από εκατοµµύρια ανθρώπους για προληπτικούς και καταπραϋντικούς λόγους.

Αξία για την οικονοµία και τη διατροφή µας

Οι οργανισµοί µας παρέχουν όλα τα είδη των προϊόντων: τροφή, ίνες για ένδυση, οικοδοµικά υλικά, χρωστικές, συνθετικές ουσίες, κοκ. Είναι, η βάση για τις περισσότερες οικονοµικές δραστηριότητες και ένα σηµαντικό ποσοστό της παγκόσµιας οικονοµίας εξαρτάται από αυτούς. Η βιοποικιλότητα είναι επίσης σηµαντική πηγή δραστηριοτήτων αναψυχής. Συχνά είναι κέντρο των τουριστικών και των ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων, οι οποίες σήµερα εξαπλώνονται στα φυσικά περιβάλλοντα και συχνά αποτελούν την κύρια πηγή εισοδήµατος για τους ντόπιους. Οι µικροοργανισµοί, οι οποίοι παίζουν ζωτικό ρόλο σε πολλά οικοσυστήµατα, έχουν βοηθήσει σηµαντικά την ανάπτυξη και βελτίωση της διατροφής µας (ψωµί, κρασί, γιαούρτι).

Για τη γεωργία, η γενετική ποικιλότητα των καλλιεργούµενων ειδών έχει τεράστια σηµασία. Αποτελεί το ισχυρότερο όπλο ενάντια στις απειλές που δέχονται τα καλλιεργούµενα φυτά και τα εκτρεφόµενα ζώα από παράσιτα και ασθένειες. Από την αρχαιότητα φυτεύονταν µαζί γενετικά διαφορετικές ποικιλίες έτσι ώστε να σχηµατίζουν σειρές φρακτών και να ελαττώνονται οι απώλειες στη συγκοµιδή. Είναι δυσκολότερο για τις µονοκαλλιέργειες να αντιµετωπίσουν επιθέσεις εντόµων ή ασθενειών, από ότι για τις πολυκαλλιέργειες. Οι αγρότες σήµερα αρχίζουν να ενδιαφέρονται και πάλι για τη γενετική ποικιλότητα καλλιεργειών και ζώων µε στόχο να αυξήσουν την παραγωγή αλλά και για να αντιµετωπίσουν τις µεταβαλλόµενες περιβαλλοντικές συνθήκες. Αλλά και τα φυτά που καλλιεργούµε για τροφή, για να µεγαλώσουν και να δώσουν καρπό, χρειάζονται µυριάδες άλλους οργανισµούς, για την επικονίαση, τον εµπλουτισµό του εδάφους, τη δέσµευση του αζώτου, την καταπολέµηση ασθενειών και παρασίτων. Πολυάριθµα είδη είναι εξαιρετικά χρήσιµα για τους αγρότες: η επικονίαση πολλών καλλιεργούµενων φυτών γίνεται από έντοµα, οι γαιοσκώληκες και τα µυρµήγκια αναδεύουν και αερίζουν το χώµα, κάθε πασχαλίτσα τρώει µέσα σε µία ηµέρα πάνω από εκατό αφίδες, πολλά πουλιά τρώνε µεγάλους αριθµούς από κάµπιες που καταστρέφουν τα φρούτα, τα φίδια, οι αλεπούδες και τα νυχτοπούλια τρώγουν ποντίκια και αρουραίους, το ψωµί, τα οινοπνευµατώδη και τα γαλακτοκοµικά προϊόντα παρασκευάζονται µε τη βοήθεια µικροοργανισµών

Οικολογική αξία

Η βιοποικιλότητα είναι βασική προϋπόθεση για την επιβίωση και τη λειτουργία των περισσότερων οικοσυστηµάτων. Τα οικοσυστήµατα, τα οποία φιλοξενούν τα εκατοµµύρια των ειδών που υπάρχουν σήµερα, συνεισφέρουν στη διατήρηση των περιβαλλοντικών συνθηκών που απαιτούνται για τη δική µας επιβίωση. Η λειτουργία του πλανήτη µας και οι κλιµατικές του ισορροπίες εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό από τη ρύθµιση των κύκλων του νερού, του άνθρακα, του αζώτου, του φωσφόρου, καθώς και άλλων συστατικών, οι οποίοι µε τη σειρά τους διασφαλίζονται από την ποικιλότητα των οικοσυστηµάτων.

Γνωρίζουµε πολύ λίγα για τις σχέσεις ανάµεσα στα είδη και δεν ξέρουµε ποια είναι εκείνα που µπορεί να παίζουν κρίσιµο ρόλο στη λειτουργία των οικοσυστηµάτων, η εξαφάνιση των οποίων θα οδηγούσε σε µεγάλες καταστροφές. Σε πολλές περιπτώσεις, πολλά είδη προστατεύουν το οικοσύστηµα από πρώιµη καταστροφή. Όµως, η εξαφάνιση εξειδικευµένων ειδών διευκολύνει την ανάπτυξη παρασίτων και ασθενειών. Η επιλεκτική εξαφάνιση µπορεί έτσι να οδηγήσει σε έναν κόσµο µε λιγότερα είδη προσαρµοσµένα στο περιβάλλον τους και χρήσιµα για την ανθρωπότητα. Πρέπει εποµένως να µελετήσουµε και να προστατεύσουµε τα φυσικά οικοσυστήµατα και τα είδη, γιατί στο µέλλον η ανάγκη µας να βασιστούµε σε αυτόν τον πλούτο για την επιβίωσή µας θα είναι ακόµη µεγαλύτερη καθώς υπάρχει ο φόβος ότι το περιβάλλον θα µεταβληθεί έντονα από την επίδραση πιθανών κλιµατικών αλλαγών και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Τα οικοσυστήµατα συνεισφέρουν στη διαδικασία σχηµατισµού του εδάφους. ∆ιασφαλίζουν τη γονιµότητα του εδάφους µέσω της ωρίµανσης, καθώς και την απόθεση και µεταφορά των ουσιωδών θρεπτικών. Αφοµοιώνουν τα απόβλητα και απορροφούν και καταστρέφουν τους ρύπους. Καθαρίζουν το νερό και σταθεροποιούν την υδρολογία της περιοχής κατακρατώντας τα επιφανειακά νερά. Οι υγρότοποι, για παράδειγµα, καθαρίζουν το νερό πριν αυτό φτάσει στα κανάλια απορροής και δρουν ως δεξαµενές νερού στις ξηρές περιόδους. Ρυθµίζουν το κλίµα και διατηρούν την ποιότητα της ατµόσφαιρας διατηρώντας το κατάλληλο επίπεδο οξυγόνου, µέσω της φωτοσύνθεσης.

Αισθητική, πολιτιστική και ηθική αξία

Η οµορφιά που είναι σύµφυτη στη βιοποικιλότητα είναι µεγάλη πηγή ευχαρίστησης. Παρόλο που αυτή η αισθητική αξία είναι αδύνατο να µετρηθεί, είναι εξίσου σηµαντική. Οι άνθρωποι χρειάζονται ποικίλο φυσικό περιβάλλον. Η αισθητική σκοπιά της βιοποικιλότητας είναι γνήσια ανάγκη που είναι βαθιά ριζωµένη στον καθένα µας. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι όµως και ηθικό ζήτηµα. Η φύση, µε όλα της τα συστατικά, παίζει πολύ σηµαντικό ρόλο στο σχηµατισµό των ιδανικών και των φιλοδοξιών µας. Πολλοί από εµάς νιώθουν απελπισία, ή ακόµη και ντροπή και οργή όταν ένα κοµµάτι της φύσης εξαφανίζεται εξαιτίας µας. Έχουµε ηθικό καθήκον να µεταδώσουµε στα παιδιά µας τον όµορφο και πολύπλοκο ιστό των πλούσιων εµπειριών που έχουµε κληρονοµήσει. Έχουµε ευθύνη να προστατεύσουµε και να βελτιώσουµε το περιβάλλον για τις σηµερινές και τις µελλοντικές γενιές. Κάθε είδος είναι µοναδικό και αναντικατάστατο προϊόν εκατοµµυρίων χρόνων εξέλιξης και είναι πολύτιµο, ανεξάρτητα από τη χρησιµότητά του Η σοφή και συνετή διαχείριση της βιοποικιλότητας αποτελεί εποµένως και ζήτηµα σεβασµού του δικαιώµατος κάθε ανθρώπου να την απολαµβάνει.

Οι απειλές για τη βιοποικιλότητα

Για εκατοµµύρια χρόνια, στον πλανήτη µας συµβαίνουν αµέτρητες αλλαγές για τις οποίες είναι υπεύθυνες αποκλειστικά οι φυσικές δυνάµεις. Αυτή η διαδικασία εξέλιξης έδωσε τη δυνατότητα στους ανθρώπους να υπάρξουν και να ευηµερήσουν µέσα σε µια εξαιρετικά πλούσια βιολογική κοινότητα ανεκτίµητης αξίας Από την εµφάνισή του στη Γη, το ανθρώπινο είδος συνεχίζει να αυξάνεται σε αριθµό και να επεκτείνεται σε όλες τις γωνιές του πλανήτη. Αυτό οφείλεται στο ότι οι άνθρωποι είναι ικανοί να προσαρµόζονται στο περιβάλλον τους και να το προσαρµόζουν τόσο καλά, ώστε να κυριαρχούν στους άλλους οργανισµούς σε βαθµό που κανένα άλλο είδος δεν κατάφερε από την εµφάνιση της ζωής στη Γη. Είναι αλήθεια ότι η εξαφάνιση των ειδών είναι φαινόµενο που µπορεί να συµβεί και χωρίς ανθρώπινη συµµετοχή. Όλα τα είδη ζώων και φυτών έχουν περιορισµένη διάρκεια ζωής. Η βιοποικιλότητα διαρκώς χάνεται και δηµιουργείται σύµφωνα µε τις µεταβολές των περιβαλλοντικών συνθηκών. Όµως, η µετανάστευση και η προσαρµογή, καθώς και η εµφάνιση νέων ειδών, εξισορροπούν τις συνέπειες της εξαφάνισης µέσα σε πολύ µεγάλες περιόδους.

Για πρώτη φορά όµως στην ιστορία της ζωής, ένα από τα συστατικά της, ο άνθρωπος, λειτουργεί ως φυσική καταστροφή, εξαφανίζοντας µε τροµακτικούς ρυθµούς πολλά από τα υπόλοιπα. Ο σηµερινός ρυθµός εξαφάνισης της βιοποικιλότητας εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων συναγωνίζεται εκείνους των µεγάλων καταστροφών του παρελθόντος, οι οποίες όµως οφείλονταν σε φυσικά αίτια (συγκρούσεις της Γης µε αστεροειδείς, ασύλληπτης έντασης ηφαιστειακές εκρήξεις κλπ.). Σε κάθε µια από τις εξαφανίσεις αυτές, χρειάστηκαν τουλάχιστον δέκα εκατοµµύρια χρόνια για να επανέλθει η ζωή στα προηγούµενα επίπεδα ποικιλότητας. Όµως, οι ρυθµοί εξαφάνισης δεν ήταν ποτέ τόσο υψηλοί όσο σήµερα, από την εποχή που εξαφανίστηκαν οι τελευταίοι δεινόσαυροι, περίπου 60 εκατοµµύρια χρόνια πριν. Το 10% σχεδόν των φυτικών ειδών στις εύκρατες περιοχές και το 11% των 9000 ειδών πουλιών στον κόσµο απειλούνται µε εξαφάνιση. Μερικοί επιστήµονες πιστεύουν ότι αρκετές χιλιάδες είδη των τροπικών δασών βροχής χάνονται κάθε χρόνο, ή είναι καταδικασµένα να πεθάνουν στο άµεσο µέλλον εξαιτίας της καταστροφής των δασών αυτών.

Ο τρόπος όµως που χρησιµοποιεί σήµερα η ανθρωπότητα τη βιολογική ποικιλότητα αµφισβητείται όλο και περισσότερο. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες δηµιουργούν πολυάριθµες απειλές στο περιβάλλον, µε αποτέλεσµα την εξαφάνιση ειδών και ενδιαιτηµάτων αλλά και την εξάντληση των φυσικών πόρων. Όλες αυτές οι απειλές προξενούν ζηµιές και καταστρέφουν τα τοπία και τα φυσικά ενδιαιτήµατα, εξαφανίζουν τα είδη, ή µειώνουν τη γενετική τους ποικιλότητα. Είναι τέτοια η ταχύτητα µε την οποία αναπτύσσονται οι νέες τεχνολογίες, και η ζηµιά που προξενούν οι άνθρωποι στο περιβάλλον αυξάνεται τόσο, ώστε πολλά είδη δεν έχουν το χρόνο να προσαρµοστούν στις έντονες αλλαγές. Ο κατακερµατισµός σε αποµονωµένα ενδιαιτήµατα µπορεί να εµποδίσει πολλά ζώα να βρουν τροφή, καταφύγια και συντρόφους, µε αποτέλεσµα τη σταδιακή ελάττωση της γενετικής τους ποικιλότητας, αλλά µπορεί να αποτελέσει πρόβληµα για την αναπαραγωγή των φυτών, εµποδίζοντας τη ταξίδι των σπόρων και της γύρης.

Η υποβάθµιση και η εξαφάνιση της βιολογικής ποικιλότητας οφείλεται στην πρωτόγνωρη πίεση που ασκούν οι άνθρωποι στη φύση. Από τις πολλές απειλές που θέτει η ανθρωπότητα στα τοπία, τα οικοσυστήµατα και τα είδη, µπορούµε να ξεχωρίσουµε τις ακόλουθες:

• Υπερεκµετάλλευση των φυσικών πόρων εξαιτίας της έντονης δασοπονίας, αλιείας και κυνηγιού. Η υπερεκµετάλλευση αυτή οφείλεται στον υπερπληθυσµό, τη διαρκώς αυξανόµενη ζήτηση των πόρων αυτών και την ανάπτυξη του διεθνούς εµπορίου.
• Βιοµηχανοποιηµένη και εντατική γεωργία που βασίζεται στις µονοκαλλιέργειες. Αυτή η µορφή καλλιέργειας µειώνει τη γενετική ποικιλότητα των ζωικών και φυτικών ειδών, αφού όσο πιο οµοιόµορφο είναι ένα είδος, τόσο πιο ευαίσθητο γίνεται στις επιθέσεις από ιούς, έντοµα, µύκητες και ασθένειες.
• Έντονη και άναρχη αστικοποίηση , όπως αυτή που συναντάµε κατά µήκος πολλών ακτών αλλά και σε ήδη µεγάλες πόλεις, και κατασκευή έργων, όπως δρόµων και φραγµάτων, που κατακερµατίζουν ή καταστρέφουν τα ενδιαιτήµατα των ειδών.
• Ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων , όπως µεγάλα ξενοδοχεία, που έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Το παράδοξο είναι ότι ακριβώς οι πόροι εκείνοι που προσελκύουν τους τουρίστες είναι αυτοί που απειλούνται µε εξαφάνιση και εξάντληση.
• Ρύπανση ή δηλητηρίαση του εδάφους, του νερού και της ατµόσφαιρας εξαιτίας της εκτεταµένης χρήσης χηµικών λιπασµάτων και παρασιτοκτόνων στη γεωργία αλλά και ορισµένων άλλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα εκείνων που συνδέονται µε τη βιοµηχανία. Οι όξινες αποθέσεις έχουν αφήσει µεγάλο µέρος των λιµνών της Σκανδιναβίας χωρίς ζωή και έχουν καταστρέψει πολλά ευρωπαϊκά δάση. Οι αποθέσεις αυτές έχουν καταστρεπτικές συνέπειες και για τα πουλιά, τα οποία κάνουν αυγά µε πιο εύθραυστα και πορώδη κελύφη. Η ρύπανση του αέρα εξηγεί τη µείωση της ποικιλότητας των φυτών που παρατηρείται στα λιβάδια της Πολωνίας, αλλά και σε περιοχές της Ελλάδας όπου λειτουργούν µεγάλα εργοστάσια όπως στην Πτολεµαΐδα και τη Μεγαλόπολη. Στην Ελλάδα, ποτάµια όπως ο Πηνειός και ο Ασωπός, και κλειστοί κόλποι, όπως ο Θερµαϊκός και ο Παγασητικός, έχουν υποβαθµιστεί σηµαντικά από τα αστικά και βιοµηχανικά λύµατα. Η θαλάσσια ρύπανση προκαλεί σοβαρές καταστροφές στους κοραλλιογενείς υφάλους και τις λιµνοθάλασσες, επηρεάζοντας έτσι την αναπαραγωγή πολλών θαλάσσιων ειδών.
• Σκόπιµη ή τυχαία εισαγωγή ξενικών ειδών , τα οποία ανταγωνίζονται, και συχνά εκτοπίζουν τα ιθαγενή είδη και µπορούν να αλλάξουν την ισορροπία των οικοσυστηµάτων. Υπάρχουν άφθονα παραδείγµατα: ο µυοκάστορας, ο µοσχοποντικός, οι ξυνίθρες, οι ευκάλυπτοι, η αµερικάνικη πέστροφα, το φύκος Caulerpa taxifolia κλπ.

Τι µπορούµε να κάνουµε

Αυτή είναι η κατάσταση που πρέπει να αντιµετωπίσουµε αν θέλουµε να αποφύγουµε τη διαγραφή της φυσικής κληρονοµιάς των µελλοντικών γενεών καθώς η ίδια η επιβίωση του ανθρώπινου είδους εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τη διατήρηση της βιοποικιλότητας Πρέπει όµως να δράσουµε και να δράσουµε τώρα. Η ταχύτητα των αλλαγών σηµαίνει ότι δεν υπάρχει χρόνος για χάσιµο: πρέπει να ενεργήσουµε επειγόντως για να αντιµετωπίσουµε τις πλέον βλαβερές επιπτώσεις, έχοντας πάντα στο µυαλό µας πιο µακροπρόθεσµους στόχους. Αν δεν το καταφέρουµε, καταδικάζουµε, χωρίς να έχουµε τέτοιο δικαίωµα, τις επόµενες γενιές στη χειρότερη φυλακή που µπορούµε να σκεφτούµε. Μια Γη οµοιόµορφη, χωρίς πόρους, χωρίς ελπίδα. Η ανάγκη διατήρησης της βιοποικιλότητας δεν είναι ροµαντισµός. Είναι η σηµαντικότερη προτεραιότητα του ανθρώπου, προτεραιότητα που αφορά όλους τους ανθρώπους στον πλανήτη µας, και που για πρώτη φορά συναντάµε στην ιστορία µας.

Οι λύσεις πρέπει να αναζητηθούν σε όλα τα επίπεδα: διεθνές, εθνικό, περιφερειακό, τοπικό και ατοµικό. Όµως η διατήρηση της βιοποικιλότητας θα είναι αδύνατη χωρίς τη συµµετοχή όσο περισσότερων κοινωνικών και οικονοµικών φορέων γίνεται και αν δεν ενδιαφερθούν οι πολίτες.

Το νερό, η ατµόσφαιρα και η φύση ως σύνολο δεν αναγνωρίζουν τα δικά µας σύνορα. Πολλά είδη, ιδίως πουλιών, ψαριών και θηλαστικών, µετακινούνται σε τεράστιες εκτάσεις, αδιαφορώντας για τα σύνορα των κρατών. Το ίδιο ισχύει και για τη ρύπανση. Γνωρίζουµε πλέον ότι ορισµένες δραστηριότητες µπορεί να έχουν αρνητικές συνέπειες στη βιοποικιλότητα πολύ µακριά από τη χώρα στην οποία συµβαίνουν. Η όξινη βροχή και οι πετρελαιοκηλίδες είναι χαρακτηριστικά παραδείγµατα. Επιπλέον, η ανάπτυξη του διεθνούς εµπορίου εντείνει την πίεση που ασκούν οι άνθρωποι στους φυσικούς πόρους.

Αν θέλουµε να προστατέψουµε αποτελεσµατικά τη βιοποικιλότητα, πρέπει όλα τα κράτη να έχουν κοινούς κανόνες και να συνεργαστούν. Αυτό έγινε για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο στη συνδιάσκεψη που οργάνωσαν τα Ηνωµένα Έθνη το 1972 στη Στοκχόλµη. Από τότε, έχουν προκύψει πολλές διεθνείς συµβάσεις για την προστασία της άγριας φύσης. Μερικές από τις συµβάσεις αυτές αφορούν σε ολόκληρο τον πλανήτη και άλλες στην προστασία συγκεκριµένων περιοχών.

Η Σύµβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα, που υπογράφηκε στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992, έχει σήµερα επικυρωθεί από περισσότερες από 170 χώρες και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Απαιτεί από κάθε κράτος να αναπτύξει εθνική πολιτική για τη διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και την αειφορική χρήση των συστατικών της.

Η Σύµβαση της Βέρνης για τη ∆ιατήρηση της Ευρωπαϊκής Άγριας Φύσης και των Φυσικών Ενδιαιτηµάτων, (1979), αφορά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας στην Ευρώπη. Η Σύµβαση αυτή καλύπτει το σύνολο της άγριας φύσης και σκοπεύει στη διατήρηση της άγριας χλωρίδας και πανίδας και των φυσικών ενδιαιτηµάτων τους, αλλά δίνει ιδιαίτερη έµφαση στην προστασία των απειλούµενων και τρωτών ειδών, των εύθραυστων και απειλούµενων ενδιαιτηµάτων, των µεταναστευτικών ειδών όπως και των ειδών και ενδιαιτηµάτων των οποίων η διατήρηση απαιτεί τη συνεργασία πολλών κρατών.

Ορισµένες συµβάσεις καλύπτουν την προστασία συγκεκριµένων τύπων οικοσυστηµάτων που απαιτούν συνδυασµό προστασίας και διαχείρισης, όπως η Σύµβαση Ραµσάρ για τους Υγροτόπους ∆ιεθνούς Σηµασίας (1971), η Σύµβαση του Μοντέγο Μπέι για το θαλάσσιο περιβάλλον (1982) και η Σύµβαση της Βαρκελώνης που αφορά στην προστασία της Μεσογείου. Άλλες συµβάσεις καλύπτουν µόνο συγκεκριµένα είδη. Η Σύµβαση της Βόννης (1979) αφορά στη διατήρηση των µεταναστευτικών ειδών. Η Σύµβαση της Ουάσινγκτον (1973), γνωστή ως CITES, ρυθµίζει δραστηριότητες που σχετίζονται µε το εµπόριο απειλούµενων ειδών.

Τέλος, το Συµβούλιο της Ευρώπης, µαζί µε άλλους εθνικούς και διεθνείς οργανισµούς, τόσο κυβερνητικούς, όσο και µη-κυβερνητικούς, ανέλαβε την πρωτοβουλία να προωθήσει την προστασία της βιολογικής και τοπιακής ποικιλότητας της Ευρώπης. Για το σκοπό αυτό, σχεδίασε την Πανευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιολογική και Τοπιακή Ποικιλότητα, η οποία εγκρίθηκε κατά την υπουργική διάσκεψη “Περιβάλλον για την Ευρώπη” που έγινε στη Σόφια, τον Οκτώβριο του 1995.

Εκτός όµως από τη διεθνή συνεργασία σε κάθε κράτος πρέπει να υπάρχουν νόµοι και να λαµβάνονται µέτρα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας που να παρακολουθούν, να προστατεύουν και να διατηρούν την ποικιλότητα ειδών, οικοσυστηµάτων και τοπίων και να µειώνουν τους κινδύνους που οφείλονται σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Αυτό γίνεται µε την ίδρυση προστατευόµενων περιοχών (όπως το δίκτυο Φύση 2000), µε τη σύνταξη καταλόγων απειλουµένων ειδών (όπως το Κόκκινο Βιβλίο και διατάγµατα), µε τον έλεγχο του τρόπου που γίνονται τα έργα (δρόµοι, οικισµοί, φράγµατα), και των δραστηριοτήτων που επηρεάζουν τη βιοποικιλότητα (βιοµηχανία, γεωργία, τουρισµός) καθώς και των επιπτώσεών τους., αλλά και µε τη προσπάθεια να ευαισθητοποιηθούν οι πολίτες και κυρίως οι νέοι σε θέµατα που αφορούν στη βιοποικιλότητα (όπως µε το µάθηµα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης).

Όµως, η διατήρηση της βιοποικιλότητας δεν θα είναι αποτελεσµατική αν αυτό δεν γίνει κοινός στόχος όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων. Ο καθένας µπορεί να συνεισφέρει από τη θέση του. Πρέπει εποµένως να προωθηθεί η ευαισθητοποίηση, η πληροφόρηση και η εκπαίδευση σε ζητήµατα διατήρησης της βιοποικιλότητας. Η συµµετοχή στη διατήρηση της βιοποικιλότητας σηµαίνει ότι είµαστε ενεργοί και πληροφορηµένοι πολίτες, συµµετέχοντας σε εθελοντικές δραστηριότητες, ενώνοντας τις προσπάθειές µας µε οργανώσεις προστασίας του περιβάλλοντος, συµµετέχοντας σε εκστρατείες ενάντια σε έργα που θέτουν σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα, πιέζοντας τους αρµόδιους φορείς να εφαρµόσουν τις διεθνείς συµβάσεις και τη νοµοθεσία για την προστασία της βιοποικιλότητας.

Επίσης πρέπει να σεβόµαστε έµπρακτα τη φύση και την ισορροπία της. Παραδείγµατος χάρη οι αγρότες µπορούν να εφαρµόζουν αειφορικές µεθόδους καλλιέργειας, όπως αµειψισπορά, ελάχιστη δυνατή χρήση λιπασµάτων, χρήση βιολογικών µεθόδων καταπολέµησης ασθενειών και παρασίτων, καθώς και αποφυγή των µονοκαλλιεργειών. Οι ιδιοκτήτες γης µπορούν να διασφαλίσουν τον πλούτο πολλών οικοσυστηµάτων µε το να διατηρούν φυτοφράχτες, λιβάδια, υδατοδεξαµενές, λωρίδες βλάστησης δίπλα από ρέµατα κλπ, οι κτηνοτρόφοι µπορούν να µειώσουν την ελεύθερη βόσκηση σε περιοχές µε έντονη διάβρωση, σπάνια χλωρίδα, ή υποβαθµισµένη βλάστηση, και να προτιµούν τοπικές φυλές ζώων. Οι ασχολούµενοι µε τη δασοπονία µπορούν να αποφεύγουν τη χρήση ξενικών ειδών καθώς και τις µονοκαλλιέργειες παραγωγικών δένδρων, να επιτρέπουν τις φυσικές διαδικασίες αναγέννησης των δασών, να µην καταστρέφουν το φυσικό υποόροφο των δασών, και να µην αποµακρύνουν τους πεσµένους κορµούς. Οι βιοµηχανίες θα πρέπει να χρησιµοποιούν τις πιο αποτελεσµατικές µεθόδους περιορισµού όλων των ρύπων, και οι τουριστικές επιχειρήσεις µπορούν να σέβονται το φυσικό περιβάλλον, να µην υπερεκµεταλλεύονται τους φυσικούς πόρους, να µην επιβαρύνουν τα φυσικά οικοσυστήµατα και να µην αλλοιώνουν τη φυσιογνωµία των τοπίων.

Πρέπει επίσης να διαλέγουµε και αξιολογούµε τα ποια προϊόντα αγοράζουµε, αλλά και να προσέχουµε το πώς θα τα χρησιµοποιούµε. Εδώ και µερικά χρόνια οι καταναλωτές µπορούν να επιλέξουν στις αγορές τους προϊόντα µε “οικολογικές ετικέτες” για τα οποία οι διαδικασίες της παραγωγής, χρήσης και διάθεσης έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να µη βλάπτουν την υγεία µας και το περιβάλλον, και να µη θέτουν σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα. Επιλέγοντας προϊόντα µε “οικολογικές ετικέτες” οι καταναλωτές πιέζουν τις βιοµηχανίες να τροποποιήσουν τις µεθόδους παραγωγής τους. Κατάλογοι τέτοιων προϊόντων είναι συχνά διαθέσιµοι στο κοινό από οργανισµούς προστασίας του καταναλωτή. Συχνά, δεν συνειδητοποιούµε ότι το προϊόν που αγοράζουµε µπορεί να προέρχεται από παράνοµο εµπόριο σπάνιων φυσικών πόρων. Μποϋκοτάροντας προϊόντα που προέρχονται από απειλούµενα είδη της άγριας χλωρίδας και πανίδας, όπως το ελεφαντόδοντο, οι τσάντες από δέρµα κροκόδειλου, οι γούνες από µη εκτρεφόµενα ζώα και αντικείµενα φτιαγµένα από τροπική ξυλεία, βοηθάµε να σταµατήσει αυτό το εµπόριο. Το να είµαστε “οικολογικοί” καταναλωτές σηµαίνει επίσης ότι αγοράζουµε ανακυκλώσιµα, ή µε επιστρέψιµες συσκευασίες προϊόντα.

Όµως, παρόλο που η επαναχρησιµοποίηση και η ανακύκλωση προϊόντων είναι αποτελεσµατικοί τρόποι για την αντιµετώπιση πολλών µορφών ρύπανσης και ενεργειακής σπατάλης, αυτό δεν πρέπει να σηµαίνει ότι παραβλέπουµε πολλούς άλλους τρόπους οικολογικής κατανάλωσης, όπως το να επιλέγουµε δηµόσια µέσα µεταφοράς, να περιορίζουµε την υπέρµετρη κατανάλωση νερού και ενέργειας, να χρησιµοποιούµε µε λογικό τρόπο απορρυπαντικά, καθαριστικά, µπαταρίες κλπ. Όµως, η διατήρηση της βιοποικιλότητας περιλαµβάνει επίσης το γενικότερο σεβασµό για τα συστατικά της φύσης. Το ξερίζωµα φυτών, η καταστροφή φωλιών και καταφυγίων των ζώων, η οδήγηση έξω από τους χαραγµένους δρόµους, οι υπερβολικοί θόρυβοι, ή γενικά οι έντονες οχλήσεις, µπορεί να έχουν ως αποτέλεσµα την ακούσια καταστροφή φυτών και ζώων.

Η βιολογική ποικιλότητα µπορεί να ενισχυθεί µε διάφορους τρόπους. Στους κήπους, µε τη φύτευση πολλών διαφορετικών ιθαγενών φυτών, χωρίς χρήση χηµικών φυτοφαρµάκων και λιπασµάτων, θα προσελκύσουµε και πολλά ζώα. Θάµνοι και χαµόδεντρα προσελκύουν µικρά πουλιά, θηλαστικά και πολλά ασπόνδυλα, όπως και τα τοπικά ανθοφόρα φυτά πεταλούδες και άλλα έντοµα την άνοιξη και το καλοκαίρι, το νερό προσελκύει λιβελούλες και βοηθά στην παρουσία πολλών άλλων οργανισµών κοκ.

Η ελληνική βιοποικιλότητα

Η Ελλάδα, µε έκταση 132.000 τετραγωνικά χιλιόµετρα. και πληθυσµό περίπου 10.500.000, βρίσκεται στο νοτιότερο τµήµα της Βαλκανικής χερσονήσου και ανήκει στη Μεσογειακή ζώνη της Παλαιαρκτικής βιογεωγραφικής περιοχής. Χαρακτηρίζεται από µεγάλη κλιµατική ποικιλότητα, κάτι που οφείλεται στη γεωγραφική της θέση, το σύνθετο ανάγλυφο και την παρουσία της θάλασσας. Η χώρα µας χαρακτηρίζεται επίσης από την εκτεταµένη ακτογραµµή (περίπου 15.000χλµ) και τα πολλά συγκροτήµατα νησιών στα Αρχιπελάγη του Αιγαίου και του Ιονίου.

· Η Ελλάδα φιλοξενεί µεγάλο βιολογικό πλούτο, έναν από τους µεγαλύτερους της Ευρώπης και της Μεσογείου. Μερικοί αριθµοί είναι χαρακτηριστικοί.

· Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 6300 είδη και υποείδη φυτών (η Μ. Βρετανία µε πολύ µεγαλύτερη έκταση έχει µόνο 1800). Από αυτά περίπου 1275 (20,2%) είναι ενδηµικά.

· Στην Ελλάδα υπάρχουν 116 από τα 190 είδη θηλαστικών της Ευρώπης. Από αυτά 2 είδη και 26 υποείδη είναι ενδηµικά.

· Επίσης στην Ελλάδα έχουν παρατηρηθεί 422 είδη πουλιών, το 60% των οποίων αναπαράγονται στη χώρα µας.

· Όσον αφορά στα ερπετά στην Ελλάδα υπάρχουν 59 από τα 95 είδη της Ευρώπης. Από αυτά 6-9 είδη θεωρούνται ενδηµικά της χώρας µας.

· Από τα 50 περίπου είδη των αµφιβίων της Ευρώπης τα 20 βρίσκονται στην Ελλάδα και µάλιστα 2 από αυτά είναι ενδηµικά.

· Στην Ελλάδα υπάρχουν επίσης 107-110 ψάρια του γλυκού νερού και 35-39 από αυτά ενδηµικά.

· Ο αριθµός των ειδών των ασπόνδυλων που υπάρχουν στην Ελλάδα δεν είναι γνωστός παρόλο που εκτιµάται ότι κυµαίνεται από 20 έως 30 χιλιάδες.

Ο πλούτος αυτός της χώρας µας οφείλεται:

(1) Στη γεωγραφική θέση της Ελλάδας που βρίσκεται στα όρια τριών ηπείρων: Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής. Τα περισσότερα είδη έχουν ευρωπαϊκή προέλευση, αλλά µε ιδιαίτερο Μεσογειακό και Βαλκανικό χαρακτήρα. Υπάρχουν όµως και αρκετά παραδείγµατα της βιοτικής επίδρασης των άλλων δύο ηπείρων στην πανίδα και τη χλωρίδα της Ελλάδας. Τα Ασιατικά στοιχεία είναι κοινά, ιδίως στην πανίδα και τη χλωρίδα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Πολλά είδη ή γένη έχουν τα δυτικά όρια εξάπλωσής τους στην Ελλάδα. Τέτοια στοιχεία υπάρχουν στα φυτά (π.χ. Amygdalus graeca, Consolida phrygia, Minuartia thymifolia, Quercus infectoria ssp. veneris, Onosma graeca), τα θηλαστικά (π.χ. ο ασιατικός σκίουρος Sciurus anomalus), τα πουλιά (π.χ. Sitta krueperi, Hoplopterus spinosus) τα ερπετά και τα αµφίβια (π.χ. Eirenis modestus, Blannus strauchi, Mertensiella luschani κλπ.), και πολυάριθµα ασπόνδυλα. Σε ορισµένες οµάδες µπορούµε να βρούµε και αφρικανικά στοιχεία (π.χ. τα φυτά Arum cyrenaicum, Allium chamaemoly, Alyssum minutum, Callitriche pulchra, το γένος θηλαστικών των αγκαθοποντικών Acomys, το κολεόπτερο Scarites subcylindricus κλπ.).

(2) Στη µεγάλη τοπογραφική ποικιλότητα της Ελλάδας. Αυτή οφείλεται στο µεγάλο αριθµό νησιών, την απότοµη µεταβολή του τοπίου από θαλάσσιο σε αλπικό µέσα σε ευθεία απόσταση λίγων χιλιοµέτρων, τον εκτεταµένοκατακερµατισµό της Ελλάδας από πολυάριθµους ποταµούς, ρέµατα, χαράδρες, κοιλάδες, χερσονήσους κλπ., και το µεγάλο αριθµό σπηλαίων. Η ποικιλότητα αυτή έχει οδηγήσει στη γεωγραφική αποµόνωση των πληθυσµών και έχει ωθήσει την αύξηση της ποικιλότητας σε όλα τα επίπεδα (γενετικό, πληθυσµιακό, ειδών, ενδιαιτηµάτων, βιοκοινοτήτων, οικοσυστηµάτων) µε αποτέλεσµα τον υψηλό ενδηµισµό της Ελλάδας.

(3) Στη σύνθετη γεωλογική και οικολογική ιστορία της Ελλάδας. Ο ελληνικός χώρος έχουν συµβεί σύνθετες τεκτονικές, ευστατικές, κλιµατικές και βιοτικές µεταβολές µέσα στο χρόνο. Επιπλέον, η διαρκής παρουσία ανθρώπινων δραστηριοτήτων για περισσότερα από 8.000 χρόνια, έχει διαµορφώσει ένα εξαιρετικά ποικίλο περιβάλλον. Όλα αυτά έχουν προωθήσει τη διαφοροποίηση των βιοκοινοτήτων, αυξάνοντας τη βιοποικιλότητα.

(4) Στις σχετικά ήπιες ανθρώπινες επεµβάσεις. Η ανθρώπινη δραστηριότητα, παρότι εκτεταµένη, δεν ήταν σε γενικές γραµµές καταστρεπτική,, µέχρι πολύ πρόσφατα. Στην πράξη, πολλές πρακτικές, ιδιαίτερα γεωργικές, έχουν οδηγήσει σε αύξηση της βιοποικιλότητας. ∆εν υπήρξε ποτέ σηµαντική βαριά βιοµηχανία στην Ελλάδα, και συνεπώς τα επίπεδα της ρύπανσης του αέρα, της θάλασσας και των γλυκών νερών είναι χαµηλά, τουλάχιστον για τα ευρωπαϊκά δεδοµένα. Επίσης, η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει αυξήσει την ετερογένεια των ενδιαιτηµάτων, αυξάνοντας έτσι τη βιοποικιλότητα. Οι τάσεις αυτές άλλαξαν σηµαντικά µόνο κατά τις πρόσφατες δεκαετίες.

Παρόλα αυτά σήµερα η βιοποικιλότητα της Ελλάδας αντιµετωπίζει σοβαρές απειλές. Η καταστροφή, ο κατακερµατισµός και η υποβάθµιση των φυσικών ενδιαιτηµάτων οδηγεί σε σταδιακή υποβάθµιση της βιοποικιλότητάς της. Στην Ελλάδα το 49% των θηλαστικών, το 24% των πουλιών, το 12% των ερπετών, το 6% των αµφιβίων και το 19% των ψαριών του γλυκού νερού απειλούνται µε εξαφάνιση. Η κατάσταση των ασπόνδυλων είναι πολύ λιγότερο γνωστή, αλλά υπολογίζεται ότι το 10% από αυτά απειλείται. Αρκετά από τα απειλούµενα είδη προστατεύονται από τη νοµοθεσία. Η πλειονότητα όµως των ειδών των ασπόνδυλων απουσιάζει από τους καταλόγους προστασίας και συχνά η εφαρµογή της νοµοθεσίας και ο έλεγχος είναι ελλιπείς.

Προστατευόµενες περιοχές στην Ελλάδα

Τίτλος περιοχών	Αρ. περιοχών '	Εκταση (εκτάρια)
Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης	2	748
Αισθητικά ∆άση	19	32.506
Περιοχές Ελεγχόµενης Θήρας	11	164.835
Εθνικοί ∆ρυµοί (πυρήνες)	10	34.588
Θηραµατικά Αποθέµατα	23	12.900
Θαλάσσια Πάρκα	1	220.000
Περιφερειακές ζώνες Εθνικών ∆ρυµών	5	34.254
∆ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης	51	16.625
Περιοχές Προστασίας της Φύσης	5	4.323
Μη χαρακτηρισµένες προστατευόµενες περιοχές	23	175.505
Προστατευόµενοι Σηµαντικοί Φυσικοί Σχηµατισµοί	1	6
ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ (εκτάρια)		151 696.380

Ενδηµικά, απειλούµενα και προστατευόµενα είδη της ελληνικής χλωρίδας (βάση δεδοµένων Chloris)

	Ενδηµικά	Αµφίβολα ενδηµικά	Μη ενδηµικά
Μη απειλούµενα & Μη προστατευόµενα	359	28
Προστατευόµενα	76	4	160
Απειλούµενα	117	3	108
Απειλούµενα & Προστατευόµενα	386	8	202
ΣΥΝΟΛΟ	938	43	470