ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

Βιοποικιλότητα θεωρείται η ποικιλία των έμβιων οργανισμών πάνω στη γη, η ποικιλία των οικοσυστημάτων αλλά και των τοπίων. Έτσι μιλάμε για:

 

Η ζωή εμφανίζεται επάνω στη Γη με μία σχεδόν ατελείωτη ποικιλία μορφών, από μικροσκοπικούς μονοκύτταρους οργανισμούς μέχρι γιγάντιες φάλαινες και ελέφαντες.

Ο κανόνας στη ζωή δεν είναι η ομοιομορφία αλλά η ποικιλία και η διαφορετικότητα.

Η βιοποικιλότητα μπορεί να εκδηλώνεται στη φύση σε πολλαπλά επίπεδα βιολογικής οργάνωσης: ανάμεσα στα διαφορετικά είδη, ανάμεσα στους διάφορους πληθυσμούς του ίδιου είδους, αλλά και ανάμεσα στα άτομα του ίδιου πληθυσμού.

Στην ελληνική πανίδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου στα 50.000 είδη ζώων. Από αυτά το 25% είναι ενδημικά, δηλαδή υπάρχουν μόνο στην Ελλάδα.

Στην ελληνική χλωρίδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου στα 6.300 είδη φυτών, από τα οποία τα 1.000 είναι ενδημικά.

Όλα τα είδη ζώων είναι απαραίτητα στη Γη, γιατί είναι κρίκοι μιας τεράστιας αλυσίδας και γιατί το καθένα ξεχωριστά συμβάλλει στην ισορροπία της φύσης.

Τον τελευταίο αιώνα χάθηκαν τα ¾  των παραδοσιακών μορφών καλλιέργειας.

 

Η σημασία και η «καθημερινή» αξία της βιοποικιλότητας στο ζωικό και το φυτικό βασίλειο

Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

Κάποιος απορούσε γιατί από κάποια χρονιά κι έπειτα, οι συκιές που βρίσκονταν δίπλα στο χωράφι του έπαψαν να φτιάχνουν εκείνα τα μεγάλα και γλυκά σύκα που έφτιαχναν κάθε χρονιά, για πολλές χρονιές.

Η γονιμοποίηση των καρπών της συκιάς εξαρτάται από την παρουσία μιας σφήκας μικρού μεγέθους, η οποία παίζει το ρόλο του μοναδικού επικονιαστή των σύκων, δηλαδή αυτό το είδος σφήκας είναι απολύτως απαραίτητο να υπάρχει στο οικοσύστημα για να γονιμοποιηθούν και να ωριμάσουν οι καρποί της συκιάς.

Δυστυχώς, ξέχασε να ρωτήσει τους ιδιοκτήτες των γειτονικών χωραφιών με τι είδους φυτοφάρμακα (πιο σωστά: δηλητήρια) είχαν ψεκάσει εκείνη τη χρονιά για να καταπολεμήσουν τις ασθένειες των καλλιεργειών τους.

Είναι γνωστό ότι τα καλλιεργούμενα υβρίδια είδη φυτών έχουν ενσωματωμένη ελάχιστη γενετική παραλλακτικότητα – «είναι όλα ίδια» ή σχεδόν ίδια. Έτσι, κατά καιρούς εμφανίζεται κάποια ασθένεια η οποία, αν δεν προλάβουμε να την αντιμετωπίσουμε, μπορεί να εξολοθρεύσει τις καλλιέργειες εκτεταμένων περιοχών. Μέχρι σήμερα, ο μόνος τρόπος με τον οποίο προσπαθούμε να «ξορκίσουμε το κακό», να αποφύγουμε την καταστροφή των καλλιεργειών, είναι με το λεγόμενο «χημικό τρόπο», δηλαδή ψεκάζοντας τις καλλιέργειες – σκοτώνοντας παράλληλα την όποια (καλή) βιοποικιλότητα (φυτά, ζώα, μύκητες) επιβιώνει μέσα ή δίπλα στο χωράφι μας.

Σήμερα, εκτιμάται ότι ο πληθυσμός των γαλακτοπαραγωγικών αγελάδων της Ευρώπης (ο οποίος ανέρχεται σε πολλές δεκάδες εκατομμυρίων ζώων) ισοδυναμεί (= μπορεί θεωρητικά να αναχθεί) με έναν «άγριου τύπου» πληθυσμό 400 – 500 θηλυκών ατόμων. Δηλαδή, όλες σχεδόν οι αγελάδες της Ευρώπης είναι ίδιες!

Θυμόμαστε (;) την επιδημία που εξαπλώνεται σήμερα στη μελισσοκομία και απειλεί να αφανίσει ολόκληρο τον μελισσοκομικό κλάδο; (και από το τραπέζι μας το μέλι...).

Τα παραπάνω αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα που δείχνουν ότι μια ενδεχόμενη καταστροφή της αγροτικής παραγωγής μας θα τη χρωστάμε στην έλλειψη παραλλακτικότητας μεταξύ των κληρονομικών χαρακτηριστικών των καλλιεργούμενων φυτών και των αγροτικών ζώων, με μια λέξη: στην απώλεια της βιοποικιλότητας.

 

Άμεση χρηστική αξία της βιοποικιλότητας

Τροφή και βιοποικιλότητα

Η βιοποικιλότητα παρέχει τροφή στον άνθρωπο σε διάφορες μορφές όπως κρέας, φρούτα, καρποί και λαχανικά. Στις παραπάνω «πρώτες ύλες», πολύ συχνά ο άνθρωπος προσθέτει κάποια ενισχυτικά στοιχεία όπως διάφορες χρωστικές, γευστικές και συντηρητικές ουσίες και, τελευταία, εφαρμόζει «τροποποιήσεις» της γενετικής βάσης (γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί, γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα) των οργανισμών (φυτά, ζώα) από τους οποίους προέρχονται οι τροφές. Από το σύνολο των περίπου 250.000 ειδών αγγειόσπερμων φυτών, γύρω στα 3.000 θεωρούνται σήμερα πηγές τροφής και μόνο γύρω στα 200 καλλιεργούνται συστηματικά για την παραγωγή τροφής. Σήμερα, ωστόσο, περισσότερο από το 80 % της τροφής του ανθρώπινου πληθυσμού προέρχεται άμεσα ή έμμεσα, από 20 μόνο είδη φυτών (Gaston & Spicer, 1994).

Ιατρική και βιοποικιλότητα

Εκτός από τη σύγχρονη ιατρική, από αιώνες ή και χιλιετηρίδες, πολλοί πολιτισμοί είχαν ενσωματώσει τεχνικές βοτανοθεραπευτικής στην παραδοσιακή ιατρική τους και, σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, στοιχεία των οποίων έχουν επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας.

Σημαντικό όμως ποσοστό των φαρμάκων προέρχεται σήμερα, άμεσα ή έμμεσα, από τις βιολογικές πηγές.

Βιολογικός έλεγχος στην αγροτική παραγωγή και βιοποικιλότητα

Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται ολοένα και περισσότερο η χρησιμοποίηση ειδών που αποτελούν τους φυσικούς εχθρούς άλλων επιβλαβών ειδών σε καλλιέργειες. Έχουν εκπονηθεί προγράμματα βιολογικού ελέγχου σε αρκετές εκατοντάδες είδη φυτών και εντόμων, που είχαν ποσοστό επιτυχίας περίπου 30 % προκειμένου για τον έλεγχο των ζιζανίων και 40 % στη βιολογική καταπολέμηση εντόμων (Kunin & Lawton, 1996).

Βιομηχανικά υλικά

Μεγάλη ποικιλία βιομηχανικών προϊόντων, ή προτύπων για την παραγωγή τέτοιων υλικών, προέρχεται απευθείας από τις βιολογικές πηγές. Στα προϊόντα αυτά συγκαταλέγονται κατασκευαστικά υλικά, ίνες, χρώματα, ρετσίνι, κόμμι, κόλλα, ελαστικά, έλαια και κεριά, χημικά για αγροτικές καλλιέργειες και αρώματα.

Καλλιέργειες αναψυχής

Ανάμεσα στα πολυποίκιλα παραδείγματα καλλιεργειών αναψυχής περιλαμβάνονται το κυνήγι και το ψάρεμα, η εκτροφή ζώων (π.χ.: ψάρια, ερπετά, πτηνά και θηλαστικά ως κατοικίδια) αλλά και η έκθεσή τους σε μουσεία, ενυδρεία ή ζωολογικούς κήπους. Αντίστοιχα, πραγματοποιούνται καλλιέργειες φυτών σε προσωπικούς και δημόσιους κήπους.

Οικοτουρισμός

Τη στιγμή που ο τουρισμός είναι μία από τις ταχύτατα αναπτυσσόμενες βιομηχανίες στον κόσμο, ο οικοτουρισμός ταυτισμένος εξ ορισμού με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, έχει εξελιχθεί και αυτός με τη σειρά του σε μαζική βιομηχανία. Μεγάλο ποσοστό ανθρώπων συνδέουν την "ποιότητα ζωής" με την εύκολη πρόσβαση σε φυσικά οικοσυστήματα. Σε πολλές χώρες η ανάπτυξη του τουρισμού και τα οικονομικά κεφάλαια που αυτή αποφέρει συνδέονται άμεσα με την ενδιαφέρουσα (τουριστικά) βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων που διαθέτουν.

 

Ορισμένες από τις υπηρεσίες του οικοσυστήματος που προσφέρει η βιοποικιλότητα: